උරුමයන්, වනජීවීන්, සොබාදහමේ විස්මයන් සහ අනෙකුත් ආකර්ෂණ පිළිබඳ ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම තොරතුරු ද්වාරය වෙත ඔබව සාදරයෙන් පිළිගනිමු.
1817/18 කැරැල්ල ලෙසද හැඳින්වෙන ඌව වෙල්ලස්ස කැරැල්ල 1815 දී ඉංග්‍රීසින් මහනුවර රාජධානිය අල්ලා ගැනීමෙන් පසු ශ්‍රී ලංකාවේ පළමු නිදහස් සටන ලෙස සැලකේ. මහනුවර රාජධානිය ඉංග්‍රීසින්ගෙන් නිදහස් කර ගැනීමේ මෙම සටන මෙහෙයවූයේ මොනරවිල කැප්පෙටිපොළ මහ දිසාවේ විසිනි.
ඓතිහාසික වාර්තාවන්ට අනුව මැණික්කඩවර නුවර ඉදිකර ඇත්තේ ධර්ම පරාක්‍රමබාහු IX (1489-1513) කාලය තුළ ඔහුගේ සහෝදරයන් වන ශ්‍රී රාජසිංහ සහ විජයබාහු විසින්. පෘතුගීසීන් 1598 දී ප්‍රථම වරට මහනුවර රාජධානියට එරෙහි හමුදා මද්‍යස්ථානයක් ලෙස මැණික්කඩවර භාවිතා කළහ.
වලල ටැම්පිට විහාරය සෙන්ටිමීටර 48 ක් උස ගල් කණු 25 ක් මත ඉදිකර ඇත. විහාරයේ අභ්‍යන්තර කුටිය වටා ප්‍රදක්ෂිණා පථයක් ඉදිකර ඇත. මෙම පථයේ ඉදිරිපස සහ දෙපැත්ත සෙන්ටිමීටර 66 ක් පළල වන අතර පුද්ගලයෙකුට යෑමට එය යන්තම් ප්‍රමාණවත් වේ. කුටිය පිටුපස පථය ඊටත් වඩා කුඩා, පළල සෙන්ටිමීටර් 61කි.
බදාමයෙන් සාදා රට උළු භාවිතා කොට ප්‍රතිසංස්කරණය කොට ඇති පට්ටියවත්ත අම්බලම සමසතරැස් ආකාරයට සාදා ඉදිරිපසින් ඇතුළු වීමට කුඩා කොරිඩෝවක් වැනි කොටසක් එක්කොට ඇත. මෙම කොටස් දෙකෙහිම පල දෙකක් වන ලෙස වහලය සෙවිළි කොට තිබේ.
මැදමහනුවර කන්ද අද හඳුන්වන්නේ හුන්නස්ගිරිය කන්ද නමිනි. මෙම කන්ද මුදුනේ පුරාණ බළකොටුවක හෝ මාලිගාවක නටබුන් පවතී. ජනප්‍රවාදයට අනුව මෙම බලකොටුව සාදා ඇත්තේ මහනුවර රජකළ සෙනරත් රජතුමා (1604 – 1635) විසිනි.
අඩි එකහමාරක් පමණ උස අත්තිවාරමක් ගලින් ගොඩනංවා එයමත උසින් අඩු ගල් 4ක් මත විශාල ලී කඳන් 4ක් මත කරල්ලියද්ද අම්බලම සාදා තිබෙන්නේ. හිඳ ගැනීමට ඇත්තේ මෙම ලී කඳන්මයි. අත්තිවාරම ඇතුලත පුරවා නැති බැවින් පාද සඳහා ඉඩ තිබෙනවා.
හඟුරන්කෙත කිතුල්පේ රජමහා විහාරය ශ්‍රී ලංකා බෞද්ධ ඉතිහාසයේ වැදගත් විහාරස්ථානයක් වන අතර 1802 ඉංග්‍රීසින් මහනුවර රාජධානිය ආක්‍රමණය කරන විට බුදුන් වහන්සේගේ දළදා වහන්සේ මෙම විහාරස්ථානයේ සඟවා තිබුණි. මෙහි විහාර මන්දිරය තුළ ඇති ප්‍රතිමා අරත්තන විහාරයේ ප්‍රතිමාවලට සමාන ය.
නුවර කරගත් පළමු හා එකම රජු නරේන්ද්‍රසිංහයි. චූළවංශය අනුව මහවැලි ගඟ අද්දර රමණීය පොල් උයනක රජු තම අගනුවර පිහිටුවේය. නගරයක සියලු අංග කෙටි කලක්‌ තුළ එහි ඉදිවිය. කුණ්‌ඩසාලේ යන්නෙහි අර්ථය “විනෝදාගාරය” යනුයි. වැව් ජලාශ උයන් මැද රජවරු එදා කුණ්‌ඩසාලා හෙවත් විනෝදාගාර පිහිටුවා ඇත. එක් ජනකතාවක්‌ අනුව බුධ හා සිකුරු ග්‍රහයන් අතර ඇති වූ ග්‍රහ යුද්ධයකින් සිකුරු පැරදී සිකුරුගේ කුණ්‌ඩලාභරණ බිමට කඩා වැටුණු ස්ථානය කුණ්‌ඩසාලේ නම් විය.
ජනශ්‍රති අනුව මැදවල විහාරයේ ඉතිහාසය වට්ටගාමණී අභය රජුගේ (ක‍්‍රී.පූ. 103 කාලසීමාව දක්වා ගමන්කරයි. එතුමා මලය දේශයේ ගතකළ සමයේ මෙම විහාරස්ථානය ඉදිකළ බව දැක්වෙයි.