උරුමයන්, වනජීවීන්, සොබාදහමේ විස්මයන් සහ අනෙකුත් ආකර්ෂණ පිළිබඳ ශ්රී ලංකාවේ විශාලතම තොරතුරු ද්වාරය වෙත ඔබව සාදරයෙන් පිළිගනිමු.
මිහින්තලා ගල් පර්වතයේ සිට නෙත් යොමු කලවිට හාත්පසින් පෙනෙන විශාල වැව් සංඛ්යාව අතරින් ඊසාන දෙසට නෙත් යොමුකළ විට පෙනෙන චමත්කාර දර්ශනයක් මවන මහකන්දරා වැව ලංකාවේ සතර දිග් භාගයේ පිහිටි වෙනත් වාරි කර්මාන්ත මෙන්ම අතීත උරුමයකට හිමිකම් දරයි. වැව් කණ්ඩියේ සිට මහියංගන චෛත්ය දර්ශනය වන ආකාරයද කෙනෙකුගේ සිත් පහන් හැඟුමෙන් උද්දීපනය කිරීමට සමත්ය.
රූස්ස ගස් වලින් පිරි වන අලින් ගැවසෙන ප්රාදේශයක හුදකලාව සියඹලාදමන මෙගලතික සොහොන් පරිශ්රය පිහිටා ඇත.මෙම ස්ථානයට ආසන්නයෙන් යාං ඔය ගලා බසි. එම නිසා එළඹිය හැකි නිගමනය වන්නේ යාං ඔය නිම්නයේ පිහිටි පැරණි ජනාවාසයක් මෙම ස්ථානය ආසන්නයේ පිහිටා තිබෙන්නට ඇති බවයි.ස්වභාවික හා මානව ක්රියාකාරකම් වලට අවම වශයෙන් ලක්ව ඇති නිසා මෙම සොාහොන් පරිශ්රය ඉතා හොදින් දක්නට ලැබේ.සුසාන ගර්භ 16 ක් පමණ අක්කර 03 ක පමණ භූමියක පිහිටා ඇත.
කළුඑබේ පුරාවිද්යා ස්ථානය උතුරු මැද පළාතේ අනුරාධපුර දිස්ත්රික්කයේ කැකිරාව ප්රාදේශිය ලේකම් කොට්ඨාශයේ අංක 607 කීරීයගස්වැව ග්රාම නිලධාරි වසමේ කීරීයගස්වැව ගම්මානයේ ශේෂ කන්දක් මත මෙම පුරාවිද්යා ස්ථානය පිහිටා ඇත.
හෙන්රි පාකර් මහතාගේ මතය නාච්චදූව වැව මහසෙන් රජතුමා ඉදි කළ මහාදාර ගල්ල වැව විය හැකි බවයි. තවත් ඉතිහාසඥයින් මෙය දෙවන මොග්ගල්ලාන (ක්රිව 535-555) කාලය තුළ ඉදි කර බව යැයි සැලකෙන පට්ටපාසාන වාපී වැව විය හැකි යයි යෝජනා කර ඇත. ධාතුසේන රජතුමාගේ සමය තුළ ඉදි කළ නන්දිවාපී වැව මෙය විය හැකි යයි තවත් මතයකි.
මූලාරම්භය පිලිබද නිශ්චිත තොරතුරු නොමැති වුවද, මහසෙන් රජතුමා (ක්රි පූ 234-301) විසින් කරවන ලදැයි සැලකෙන සොලොස් මහා වැව් අතර සඳහන් වීරවාපී වැව, වත්මන් වාහල්කඩ වැව ලෙස ලෙස ඇතැම්හු සලකති. සිරිවලහස්ස වැව ලෙස ද එය හැඳින්වුනු බව ඉතිහාසයේ සඳහන් වේ. එක්තරා අතීත වකවානුවක දී පදවිය වැව ලංකාවේ විශාල ම ජලාශය වූ විට එය මහා සාගරය ලෙසටත් ඊට නුදුරින් වූ වාහල්කඩ ජලාශය බෑණ සමූද්රය ලෙසටත් හැඳින්වූ බව පුරාවෘත්ත වල සඳහන් ය.
අනුරාධපුර මුල් යුගයට අයත් දා ගැබක් සහිත නටබුන් පිහිටි ස්ථානයකි.නිසි සංරක්ෂණයක් නොමැති කමින් වැනසි යමින් තිබෙන මෙම ස්ථානය රංමඩුව රජමහ විහාරයේ විහාරාධිපති පුජ්ය කන්දේගෙදර සුධම්ම හිමියන් විසින් අනවසර කැණිම් කරන්නන්ගෙන් ආරක්ෂා කරමින් රැක බලා ගනු ලබයි.
අප්රසිද්ධව පිහිටා ඇතත් මෙම පදවිය බුද්ධංගල රාජමහා විහාරයද ලක්දිවතුල ඓතිහාසිකමය වශයෙන් ඉතා වැදගත්කමක් උසුලන තවත් එක් පුරාවිද්යා ස්ථානයක්. මන්දයත් මෙහි ඉතිහාසය දේවානම්පියතිස්ස යුගය දක්වා විහිදෙන නිසාය.
වළගම්බා රාජ සමයේදී ඉදිකොටඇතැයි විශ්වාස කෙරෙන මෙම වාහල්කඩ D4 වෙහෙරගල රජමහා විහාරය 2019 වර්ෂයේදී ඉදිකරනලද විහාරස්තානයට පිවිසෙන වාහල්කඩ දොරටුව දක්මෙන්ම මෙය පුරාන විහාරස්ථානයක් බව මාහට හැඟීගියා. විහාරස්ථානයට ඇතුළුවූ පසු නූතන විහාරාංගයන්ගෙන් සමන්විත ‘විහාර භූමියක්’ දැකගන්නට පුළුවන්.
හොරොව්පතාන, හබගම යාන් ඔයේ ගල් තලාවක් හරහා ඇති ගල් කණු සහ ගල් පුවරු වල නටබුන් මෙම මාර්ගයේ වැටී ඇති අනුරාධපුරයෙන් පිටවන ප්රධාන මාර්ගයක් පෙන්නුම් කරමින් ගඟ හරහා ඉපැරණි ගල් පාලමක් සංකේතවත් කරයි.
රිටිගල – ගලෙන්බිඳුණුවැව මාර්ගයේ සිට කිලෝමීටර 8 ක් පමණ ඇතුලතින් පිහිටි හුදෙකලා මහදිවුල් වැව ආසන්නව මහදිවුල්වැව පුරාණ විහාරය පිහිටා තිබේ. පාළු හා අබලන්වූ මෙම පුරාණ විහාරස්ථානය මහනුවර යුගයේ ඉදිකරන ලද ටැම්පිට විහාරයකින් සමන්විත වේ.
වන්දනාකරුවන්ට ඇස නොගැටුණු කිරිබත් වෙහෙර පුරාවිද්යා ස්ථානය පිහිටා ඇත්තේ පූජනීය අනුරාධපුර නගරයේ විජයාරාම නටබුන් සහ මල්වතු ඔයට ඉහළින් ඇති ගල් පාලම අතර ය. අඩි 30 ක් උස සහ අඩි 425 ක වට ප්රමාණයකින් යුත් මෙම ස්ථූපයේ නටබුන් පුරාවිද්යා දෙපාර්තමේන්තුව විසින් අර්ධ වශයෙන් ප්රතිසංස්කරණය කර ඇති නමුත් වන්දනාකරුවන් පැමිණෙන්නේ කලාතුරකිනි.
උත්තිමඩුව ආසනඝරය පිහිටා ඇත්තේ අනුරාධපුර දිස්ත්රික්කයේ උත්තිමඩුව ගම්මානයේ ය. මෙම ස්ථානය මුලින්ම ගවේෂණය කරන ලද්දේ 1962 දී ය. මෙම ගල් ආසනය අඩි 11 අඟල් 8 ක් දිග අඩි 5 ක් පළල සහ අඩි 1 ක් පමණ ඝනකමකින් යුක්ත විය.
කැබිතිගොල්ලෑව පිහිටි හල්මිල්ලවැටිය කලාගම් වෙහෙර ක්රිස්තු පූර්ව කාලයට අයත් අතීත විහාර සංකීර්ණයකි. පුරාණයේ දකුණු ඉන්දියාවවේ අඛණ්ඩ ආක්රමණයන් හමුවේ අනුරාධපුර යුගයෙන් පසු ශිෂ්ඨාචාරය දකුණට සංක්රමණය වීමත් සමඟ සමෘද්ධිමත් වූ සිය ගණනක් වූ බෞද්ධ ආරාම දෙමළ හමුදාවන් විසින් විනාශ කරන අතර පසුව ස්වභාව ධර්මය විසින් විනාශ කෙරිණි.
පදවිය වැව (වැව) අනුරාධපුර රාජධානි සමයේ ඉදිකරන ලද විශාලතම වැව් වලින් එකක් වන අතර ක්රි.පූ. 2 වන හෝ 3 වන සියවසේදී ඉදිකරන ලදැයි සැලකේ. ආණ්ඩුකාර ශ්රීමත් හෙන්රි වෝඩ් (1797-1860) එය “ඉදිකොට ඇති දැවැන්තම නිර්මාණයක්” ලෙස විස්තර කළ අතර “එය ඉදිකිරීම සඳහා මිනිසුන් මිලියන ගණනක් වසර 10-15 ක් පමණ කාලයක් ගතකොට කොට තිබිය යුතුයි” යැයි ගණන් බලා තිබේ.
කොක්එබේ අනුරාධපුර දිස්ත්රික්කයේ කහටගස්දිගිලිය ප්රාදේශීය ලේකම් කොට්ටාශයේ දුෂ්කර ගම්මානයකි. කෝන්වැව කොක්එබේ ගම්මානයට ඇති ආසන්නම ගම්මානය වේ.
අභයගිරි ස්ථූපයට මීටර් 500 ක් පමණ බටහිරින් පිහිටි ‘සුදස්සන පධානඝරය’ ලෙස හැඳින්වෙන පාෂාණ ගුහා සංකීර්ණය ‘දීඝ පාෂාණ ලෙන්’ ලෙසද හැඳින්වේ. මෙම සංකීර්ණයේ කටාරම් සහිත ලෙන් 9 ක් ඇති අතර මෙම ස්ථානය දැන් කැණීම් හා ප්රතිසංස්කරණයට ලක්ව ඇත.
දිවුල්වැව පුරාවිද්යා රක්ෂිතයේ සැඟවුණු ආකර්ෂණය වන්නේ අනුරාධපුරයේ සමාධි ප්රතිමාවේ අනුරුවක් සේ සදා ඇති ශෛලමය සමාධි බුද්ධ ප්රතිමාවයි. මෙම සමාධි ප්රතිමාව අනුරාධපුර ශෛලියට ඉතාමත් සමාන වන අතර හොඳින් සංරක්ෂණය වී තිබේ.
ස්වභාවික ගල්තලාව පාදම් කොටගෙන ගොඩනඟන ලද මෙම විලේවැව අමුණ මීටර 42ක දිගින් සහ මීටර 9.5ක පමණ පළලකින් යුක්ත වේ. බැම්ම මතුපිට සම්පූර්ණයෙන්ම විනාශ වී තිබෙන බැවින් එහි උස පිළිබඳව අදහසක් ලබා ගැනීමට අපහසුය.
උතුරු මැද පළාතේ අනුරාධපුර දිස්ත්රික්කයේ කහටගස්දිගිලිය ප්රාදේශීය ලේකම් කොට්ටාශයට මායිම්ව මෙම අමුණ පිහිටා ඇත. දාච්චහල්මිල්ලෑව – කැකිරාව මාර්ගයේ ඊතලවැටුණුවැව ගම්මානය කෙරවලින් ගලා බසිනා යාන් ඔය හරහා මෙම පුරාණ කොක්එබේ අමුණේ සාක්ෂි දක්නට ලැබේ
අනුරාධපුරය සහ ත්රිකුණාමලය දිස්ත්රික්කයන්ට මායිම්ව වාහල්කඩ ගොවි ජනපදයේ D2 කළාපයේ සිට කිලෝමීටර 3ක් පමණ දුරින් වනාන්තරය තුල මෙම වාහල්කඩ අමුණ යාන් ඔය හරහා දැකගත හැක.